ADD / ADHD
Klasyfikacja Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5 wyodrębnia trzy postaci Zaburzenia z deficytem uwagi i nadaktywnością, w skrócie zwanego ADHD. Poniżej przedstawiono charakterystykę objawów typowych dla poszczególnych postaci.
Osoba cierpiąca na ADHD – postać z przewagą deficytu uwagi
- Często nie jest w stanie skupić się na szczegółach lub z braku ostrożności popełnia błędy podczas zajęć szkolnych, w pracy zawodowej lub w czasie wykonywania innych czynności (np. przeoczenie lub pominięcie szczegółów, brak dokładności w wykonywanych pracach).
- Często ma trudności ze skupieniem uwagi na zadaniach lub zabawie (np. trudności z utrzymaniem uwagi na wykładach, w czasie rozmowy lub w czasie lektury długiego tekstu).
- Często sprawia wrażenie, jakby nie słuchała, kiedy się do niej mówi (np. jest nieobecna myślami, nawet mimo braku czynnika rozpraszającego uwagę).
- Często nie w pełni stosuje się do instrukcji i ma trudności z kończeniem zadań szkolnych, obowiązków domowych lub służbowych (np. zaczyna pracę nad zadaniem, jednak szybko ulega dekoncentracji i zbacza myślami na inny tor).
- Często ma trudności z organizacją zadań i aktywności (np. ma trudności w realizacji zadań następujących po sobie w sekwencji; trudności w utrzymaniu rzeczy w należytym porządku; w pracy jest chaotyczna, zdezorganizowana; cechuje ją brak umiejętności zarządzania czasem; niedotrzymywanie ustalonych terminów).
- Często niechętnie angażuje się w zadania wymagających dłuższego wysiłku umysłowego, unika ich lub z nimi zwleka (np. zajęcia szkolne lub prace domowe; w przypadku osób dorosłych: przygotowywanie sprawozdań, wypełnianie formularzy, przeglądanie szczegółowych tekstów).
- Często gubi przedmioty niezbędne do realizacji zadań lub działań (np. przedmioty szkolne, ołówki, książki, narzędzia, portfele, klucze, dokumenty, okulary, telefony komórkowe).
- Często łatwo się rozprasza pod wpływem bodźców zewnętrznych (w przypadku osób dorosłych dotyczy to także myśli niezwiązanych z daną sytuacją).
- Często zapomina o codziennych sprawach (np. o obowiązkach domowych, o załatwianiu spraw; w przypadku osób dorosłych – o oddzwanianiu, płaceniu rachunków, dotrzymywaniu terminów spotkań).
Osoba cierpiąca na ADHD – postać z przewagą nadaktywności i impulsywności
- Często wykonuje niespokojne ruchy rękami lub stopami albo „wierci się” się na siedzeniu.
- Często wstaje z miejsca w sytuacjach wymagających pozostania na miejscu (np. opuszcza swoje miejsce w trakcie zajęć lekcyjnych, w biurze lub w innym miejscu pracy albo w sytuacjach, które wymagają pozostania na miejscu).
- Często przesadnie biega lub wspina się, gdy jest to niewłaściwe (dotyczy dzieci), lub odczuwa niepokój ruchowy (dotyczy dorosłych).
- Często ma trudności ze spokojną zabawą lub wypoczynkiem.
- Często jest w ruchu lub działa „jakby miała motorek” (np. jest niezdolna do pozostawania w bezruchu przez dłuższy czas, np. w restauracjach, na spotkaniach, lub jest to dla niej bardzo niewygodne; jej zachowanie może być odbierane jako niespokojne, a za jej tokiem myślenia trudno nadążyć).
- Często jest przesadnie „gadatliwa”.
- Często udziela odpowiedzi, zanim zostaną sformułowane pytania (np. kończy zdania innych osób; nie potrafi czekać na swoją kolej w rozmowie).
- Często ma trudności w oczekiwaniu na swoją kolej (np. stojąc w kolejce).
- Często przerywa innym lub narzuca się innym (np. wtrąca się w rozmowy, gry lub inne czynności; może używać przedmiotów należących do kogoś innego bez pozwolenia, w przypadku osób dorastających lub dorosłych – może przerywać lub przejmować czynności, którymi zajmują się inni).
Osoba cierpiąca na ADHD – postać złożoną
- spełnia kryteria obydwu powyższych postaci
Rozpoznanie ADHD ustala klinicysta na podstawie liczby i nasilenia objawów, czasu ich trwania oraz stopnia, w jakim objawy te powodują upośledzenie w różnych obszarach życia, takich jak dom, szkoła czy praca; w obecności przyjaciół lub krewnych; w trakcie innych aktywności. Możliwe jest spełnienie kryteriów diagnostycznych ADHD bez objawów nadpobudliwości i impulsywności. Lekarz musi dodatkowo ustalić, czy objawy te nie są spowodowane innymi schorzeniami, czy też mają na nie wpływ współistniejące schorzenia. Niektóre objawy muszą być obecne przed 12 rokiem życia. Zwykle wymaga to potwierdzenia ze strony rodzica lub innego informatora. Należy zauważyć, że obecność znacznego upośledzenia w co najmniej dwóch głównych sytuacjach życiowych ma kluczowe znaczenie dla rozpoznania ADHD. Upośledzenie odnosi się do tego, jak ADHD ingeruje w życie jednostki. Przykłady upośledzenia obejmują utratę pracy z powodu objawów ADHD, doświadczanie nadmiernego konfliktu w małżeństwie, kłopoty finansowe z powodu impulsywnych wydatków, niepłacenie rachunków w terminie, niedostanie się na studia z powodu słabych ocen. Jeśli dana osoba wykazuje szereg objawów ADHD, ale nie powodują one znaczącego upośledzenia, może nie spełniać kryteriów rozpoznania ADHD jako zaburzenia klinicznego.
chadd.org
Rafał ma 38 lat, jest żonaty i posiada trójkę dzieci. Do psychiatry zgłosił się po raz pierwszy w życiu, na wstępie podając: „Zawsze łatwo było mnie zdekoncentrować, ale ostatnio moja niezdolność do wykonywania obowiązków zawodowych stała się prawdziwym problemem”. Relacjonował, jak odniósł spory sukces zawodowy i około 2 lata temu założył własną firmę. Jest bardzo zmotywowany, aby firma rozwijała się i odnosiła sukcesy, ale w ciągu ostatnich 6 miesięcy miał poważne problemy z organizacją czasu pracy, zapomniał o kilku ważnych wydarzeniach, w których miał uczestniczyć ze swoimi dziećmi, jest stale zniecierpliwiony i często przerywa żonie wypowiedzi lub prosi ją o powtórzenie, co powoduje jej irytację. Jego sen jest coraz bardziej zaburzony, często leży w łóżku martwiąc się o wszystko, co musi zrobić następnego dnia lub martwiąc się, że zapomniał o czymś ważnym tego dnia. W trakcie badania okazuje się, że Rafał jest bardzo inteligentny, miał jednak trudności z ukończeniem szkoły średniej, ostatecznie za drugim razem udało mu się zdać maturę. Kilkakrotnie rozpoczynał różne kierunki studiów, ale za każdym razem miał trudności ze skupieniem się na nauce, systematycznością i wytrwałością, ostatecznie porzucał studia. Rozpoczął pracę w małej firmie i szybko przeszedł przez kolejne szczeble kariery zawodowej, w końcu został głównym menedżerem. Kilka lat później odszedł, aby założyć własną firmę. Jest bardzo dobry w zarządzaniu innymi, pracuje przez wiele godzin dziennie i biznes ocenia jako udany. Trudności zaczęły się w zeszłym roku, kiedy jego matka, z którą był bardzo związany, zachorowała i po kilku miesiącach ciężkiej choroby zmarła. Wkrótce po jej śmierci u jego żony zdiagnozowano cukrzycę, a u najmłodszego syna pojawiły się poważne problemy z nauką. Bardzo często zdarza się, że dorośli z niezdiagnozowanym ADD/ADHD zgłaszają się do gabinetów psychiatrycznych w czasie dużego stresu. Stresory zewnętrzne i wewnętrzne mogą sprawić, że wszystkie mechanizmy radzenia sobie, jakie dana osoba rozwinęła w ciągu swojego życia, są w dużej mierze nieskuteczne. Zewnętrzne stresory Rafała doprowadziły go do okresu złego snu, nadmiernego zamartwienia się, trudności z koncentracją uwagi. Jego umiejętności słuchania innych ucierpiały, a skłonność do impulsywnego przerywania im, nad którą normalnie bardzo dobrze panował, zaczynała stawać się poważnym problemem. Dokładny wywiad dotyczący przeszłości Rafała, sięgający aż do szkoły podstawowej ujawnił wyraźne problemy z koncentracją uwagi i impulsywnością.
U Rafała zdiagnozowano ADD/ADHD u dorosłych i zaczął przyjmować leki, które miały poprawić jego zdolność do skupienia uwagi przez dłuższy czas, jednocześnie zmniejszając impulsywność. Miesiąc później Rafał ponownie pojawił się w gabinecie i poinformował, że lepiej sypia, mniej niepokoi się o swoją firmę i po raz pierwszy od miesięcy kończy projekty na czas. W ciągu kolejnych 3 miesięcy, kontynuując leczenie, firma Rafała odnotowała wzrost obrotów i znaczny wzrost przychodów. Jego żona dobrze radziła sobie z kontrolowaniem cukrzycy a syn zaczął korzystać z korepetycji i poprawił się w szkole. Rafał poczuł większą kontrolę nad swoim życiem, biznesem i relacjami.